برای این‌که اجزای مکانیکی یک وسیله نقلیه بتوانند به شکلی هماهنگ و بدون آسیب با یکدیگر کار کنند، نیاز است بین آن‌ها نوعی روان‌کننده وجود داشته باشد تا از فرسایش و آسیب‌دیدگی جلوگیری شود. یکی از عوامل کلیدی در عملکرد بهتر خودرو، استفاده از روغن‌های مناسب در بخش‌های مختلف آن است. در بسیاری از موارد به نقش اساسی روغن‌ها در افزایش طول عمر قطعات و کاهش اصطکاک اشاره کرده‌ایم.
در میان انواع روان‌کننده‌هایی که در ماشین به کار می‌روند، یکی از مهم‌ترین آن‌ها روغن گیربکس است که با نام روغن واسکازین نیز شناخته می‌شود. این مایع روان‌ساز، درون سیستم انتقال قدرت یا همان جعبه‌دنده قرار می‌گیرد و وظیفه دارد تا فرآیند حرکت چرخ‌دنده‌ها را روان‌تر کند و از ساییدگی آن‌ها جلوگیری نماید. از همین رو، در این نوشتار قصد داریم به بررسی اهمیت روغن واسکازین در سیستم گیربکس خودرو بپردازیم و نقش تعیین‌کننده آن را در عملکرد صحیح این بخش حیاتی از ماشین مرور کنیم.
روغن واسکازین چه کاربردی دارد؟
کلمه واسکازین ریشه‌ای روسی دارد و به روغن مخصوص جعبه‌دنده اشاره می‌کند. اجزای مختلف خودروها، با ساختارها و عملکردهای متنوع، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. این اجزا برای فعالیت بهینه و حفظ کارکرد خود نیازمند مراقبت و نگهداری هستند. روغن واسکازین با روان‌سازی حرکت قطعات، نقش مهمی در عملکرد صحیح آن‌ها ایفا می‌کند. استفاده از این روغن در گیربکس خودروها نه‌تنها کارایی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه از نیاز به تعمیرات زودهنگام یا تعویض قطعات جلوگیری می‌کند.
این روغن با محافظت از چرخ‌دنده‌ها و سایر اجزای گیربکس در برابر فشارهای مختلف، عملکردی حیاتی دارد. وظیفه اصلی روغن گیربکس، تسهیل حرکت چرخ‌دنده‌ها در جعبه‌دنده‌های دستی و اتوماتیک است. تعویض به‌موقع این روغن می‌تواند طول عمر خودرو را افزایش دهد. روغن واسکازین از ترکیب روغن پایه و افزودنی‌های خاص تشکیل شده که ویژگی‌های ضدسایش و مقاومت در برابر ترک‌خوردگی را به آن می‌بخشد. این روغن در دماهای بالا پایداری خود را حفظ کرده و در انواع مختلفی عرضه می‌شود.
| جهت خرید انواع روغن دنده صنعتی(واسکازین) کلیک کنید |
فرق روغن گیربکس با روغن واسکازین چیست؟
یکی از برجسته‌ترین تفاوت‌هایی که بین روغن موتور و روغن واسکازین می‌توان نام برد، میزان چسبندگی یا همان گرانروی آن‌هاست که در اصطلاح فنی به آن ویسکوزیته گفته می‌شود.
تصور کنید دو نوع روغن با ضخامت‌های متفاوت در اختیار دارید. ماده‌ای که چگالی و غلظت بیشتری دارد، دارای ویسکوزیته بالاتری است. این ویژگی یعنی روغن مقاومت بیشتری در برابر جاری شدن دارد. وقتی چنین مایعی را در میان اجزای مکانیکی قرار می‌دهیم، این اجزا برای حرکت نیازمند نیروی بیشتری خواهند بود؛ زیرا بخشی از انرژی صرف غلبه بر مقاومت ایجادشده توسط روغن غلیظ می‌شود.
برعکس، اگر روان‌کننده‌ای با چگالی پایین‌تر استفاده کنیم، حرکت بین قطعات آسان‌تر خواهد بود، چون این نوع روغن سریع‌تر در میان سطوح نفوذ می‌کند. به‌عبارت دیگر، روغن با گرانروی پایین‌تر، باعث روان‌تر شدن حرکت می‌شود.
در مورد گیربکس خودرو که در آن اجزای فشرده، دقیق و با سرعت بالا کنار هم کار می‌کنند، به روغنی نیاز است که نه خیلی غلیظ و نه خیلی رقیق باشد. به همین دلیل، روغن واسکازین با فرمولاسیون خاص خود، برای استفاده در جعبه‌دنده طراحی شده تا بتواند نیازهای خاص این بخش از سیستم انتقال قدرت را برآورده کند.
دسته‌بندی انواع روغن گیربکس
روغن‌های مورد استفاده در سیستم انتقال نیرو خودروها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که بسته به نوع جعبه‌دنده خودرو، از یکی از آن‌ها استفاده می‌گردد.
روغن واسکازین برای خودروهای با دنده خودکار(ویژگی‌های عملکردی روغن ATF)
روغنی که برای جعبه‌دنده‌های اتوماتیک به کار می‌رود، با عنوان ATF شناخته می‌شود که کوتاه‌شده عبارت Automatic Transmission Fluid است. این نوع روغن از چگالی و گرانروی پایینی برخوردار بوده و به دلیل طراحی خاص مجموعه چرخ‌دنده‌ها در این نوع گیربکس‌ها، رقیق بودن آن امری ضروری است. ساختار داخلی این جعبه‌دنده‌ها به گونه‌ای است که نیاز به روان‌کننده‌ای با قابلیت جریان‌پذیری بالا دارند.
روغن مخصوص گیربکس‌های اتوماتیک تنها نقش روانکاری ندارد. این مایع باید قدرت را به بخش‌هایی مثل کلاچ منتقل کند، دمای سیستم را از طریق جابجایی حرارت کنترل نماید، قطعات متحرک مانند بلبرینگ‌ها و دنده‌ها را روان سازد و همچنین مانع از افزایش اصطکاک در زمان نوسانات دمایی شود. افزون بر این، این روغن باید با مهار زنگ‌زدگی، محافظت از فلزات داخلی، جلوگیری از تجمع رسوبات، و کنترل رفتار آب‌بندها، طول عمر اجزای داخلی را افزایش دهد.
گرانروی پایین و عملکرد دقیق
یکی از خصوصیات مهم روغن‌های دنده اتومات، گرانروی کم آن‌ها است. این ویژگی باعث می‌شود تا قطعات حساس جعبه‌دنده به راحتی روانکاری شده و انتقال نیرو بدون وقفه انجام گیرد. همچنین داشتن حالت سیال و روان، برای کارکرد بهینه در شرایط مختلف الزامی است.
تحمل گرمای بالا و خاصیت خنک‌کنندگی
روغن دنده اتوماتیک علاوه بر روانکاری، نقش تنظیم دما را نیز ایفا می‌کند. همانند مایع رادیاتور، این روغن با انتقال گرمای ایجادشده در چرخ‌دنده‌ها، از افزایش دمای سیستم جلوگیری کرده و به نوعی خنک‌کننده نیز محسوب می‌شود. اگرچه نقطه جوش این روغن پایین‌تر از نمونه‌های دستی است، اما با استفاده از افزودنی‌های مخصوص، دوام و کارایی آن افزایش می‌یابد.
مقاومت در برابر ساییدگی و زنگ‌زدگی
روغن گیربکس اتومات باید در برابر خوردگی ناشی از تماس با فلزاتی چون فولاد، آلومینیوم، برنز و مس مقاومت بالایی داشته باشد. از این‌رو، این نوع روغن‌ها معمولاً با ترکیبات ضدزنگ و ضد اکسیداسیون غنی می‌شوند تا از تشکیل لجن، زنگ‌زدگی و تجمع مواد مضر درون سیستم جلوگیری شود.
خاصیت دفع رطوبت و مقابله با کف‌سازی
یکی دیگر از مشخصه‌های ضروری این روغن‌ها، نداشتن تمایل به ترکیب با آب است. این ویژگی به جلوگیری از شکل‌گیری امولسیون‌های مضر کمک می‌کند. علاوه بر این، ضدکف بودن روغن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که وجود حباب‌های هوا می‌تواند روند انتقال قدرت در گیربکس را مختل کند و عملکرد کلی را کاهش دهد.
روغن مناسب گیربکس‌های دنده‌ای دستی
دسته دیگر روغن گیربکس با عنوان MTF یا Manual Transmission Fluid شناخته می‌شود که مخصوص جعبه‌دنده‌های دستی است. این روغن غلظت بالاتری نسبت به نوع اتومات دارد و با فرمولاسیون ویژه‌ای طراحی شده تا با سازگاری کامل با ساختار این نوع سیستم‌ها، عملکرد مناسبی از خود نشان دهد. نباید از این نوع روغن به‌جای روغن ATF استفاده کرد، چرا که تفاوت‌های ساختاری زیادی بین این دو وجود دارد.
عملکرد سیستم دنده دستی
در جعبه‌دنده‌های دستی، انتقال نیرو به واسطه درگیر شدن دنده‌ها روی دو شافت صورت می‌گیرد. هنگامی که راننده دسته‌دنده را تغییر می‌دهد، دنده‌ها وارد حالت تماس می‌شوند و انرژی مکانیکی منتقل می‌گردد. در این فرآیند، اصطکاک، گرما و فشار زیادی میان اجزای تماس ایجاد می‌شود که بدون وجود روغن مناسب، باعث فرسایش شدید قطعات خواهد شد.
مزایای روغن MTF برای خودروهای دنده‌ای
از اصلی‌ترین ویژگی‌های روغن مخصوص دنده دستی، چسبندگی بالا و گرانروی زیاد آن است که سبب می‌شود تا تمام سطوح داخلی به‌خوبی تحت پوشش روان‌کننده قرار گیرند. این روغن در برابر حرارت بالا بسیار مقاوم بوده و نقطه جوش بالایی دارد، که مانع از آسیب‌دیدگی ناشی از افزایش دمای دنده‌ها می‌شود.
یکی دیگر از خصوصیات حیاتی این روغن، توان تحمل فشارهای سنگین است. از آنجایی که سیستم‌های دستی در شرایط خاص، تنش‌های مکانیکی زیادی را تحمل می‌کنند، روغن باید بتواند از فرسودگی قطعات جلوگیری کند. افزودنی‌های مقاوم‌کننده به حفظ کیفیت روغن در شرایط سخت کمک می‌کنند.
نشانه‌هایی که زمان تعویض روغن گیربکس و زمان تعویض روغن واسکازین را مشخص می‌کنند
یکی از روش‌های تشخیص زمان مناسب برای جایگزینی روغن جعبه‌دنده، بررسی رنگ مایعاتی است که ممکن است از خودرو نشت کرده باشند. در شرایط عادی، این روغن دارای رنگ قرمز روشن است. اما اگر طی مرور زمان به رنگ قهوه‌ای یا تیره متمایل شود، نشانه‌ای از افت کیفیت و ضرورت تعویض آن خواهد بود. البته رنگ برخی دیگر از مایعات خودرو مانند ضدیخ یا مایع شیشه‌شوی نیز ممکن است قرمز باشد، ولی غلظت و بوی آن‌ها با روغن گیربکس متفاوت است و همین تفاوت‌ها می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر کمک کند.
| مطالعه بیشتر:معرفی درجه بندی کیفیت گریدهای روغن موتور + راهنمای انتخاب گرید مناسب روغن موتور |
تشخیص ظاهری و بویایی روغن دنده
روغن مورد استفاده در جعبه‌دنده ساختاری روان، شفاف و یکنواخت دارد. وقتی با آن تماس داشته باشید، حس چربی و لغزندگی آن قابل درک است. بویی که از این روغن متصاعد می‌شود شباهتی به بوی نفت دارد. اگر رایحه آن تغییر کرده و بویی نزدیک به روغن سوخته به مشام برسد، به این معناست که ترکیبات روغن دچار تحلیل شده و زمان تعویض آن فرارسیده است. از این‌رو، توجه به تغییرات بویایی روغن نیز یک راهکار مهم برای پیشگیری از آسیب‌های فنی است.
مکان‌های شایع نشت روغن گیربکس
در صورت نشتی، معمولاً مایع از قسمت جلویی یا ناحیه مرکزی زیر خودرو خارج می‌شود. اگر خودروی شما برای مدتی در حالت توقف قرار داشته و پس از آن، لکه‌ای قرمزرنگ در زیر خودرو مشاهده شود، احتمال نشت روغن گیربکس وجود دارد. در این مواقع بررسی محل دقیق خروج مایع اهمیت زیادی دارد. همچنین عملکرد کُند یا بی‌کیفیت گیربکس می‌تواند نشانه‌ای دیگر از کم شدن یا نشت روغن باشد.
تأثیر نبود روغن در عملکرد گیربکس
در صورت خالی شدن کامل روغن گیربکس، سیستم انتقال قدرت قادر به فعالیت نخواهد بود. این مایع نقش کلیدی در عملکرد روان و بدون مشکل گیربکس دارد. از این جهت، توصیه می‌شود که به‌طور منظم و بسته به شرایط استفاده از خودرو، اقدام به بررسی و در صورت نیاز، تعویض روغن نمایید. به‌طور عمومی، پیشنهاد می‌شود هر ۲ سال یک‌بار این عملیات انجام شود. البته در خودروهایی که به مدت طولانی، مانند شش ماه، بلااستفاده باقی مانده‌اند خصوصاً اگر از نوع دنده دستی باشند نیز باید روغن گیربکس پیش از راه‌اندازی مجدد تعویض شود تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری گردد.
اهمیت تعویض روغن گیربکس (روغن واسکازین)
دلایلی که باعث نیاز به تعویض روغن جعبه‌دنده می‌شوند، در خودروهای دنده دستی با مدل‌های اتومات تفاوت دارند. در سیستم‌های دستی، به‌مرور زمان و به‌علت ایجاد ناخالصی‌ها، ذرات فلزی ریز و آلودگی‌های ناشی از سایش دنده‌ها، کیفیت روغن کاهش می‌یابد و دیگر توانایی کافی برای روان‌سازی سطوح فلزی را نخواهد داشت. در چنین شرایطی، کارایی گیربکس افت می‌کند و نیاز به تعویض روغن مطرح می‌شود.
در مقابل، در گیربکس‌های اتوماتیک، دلیل اصلی افت کیفیت روغن، بالا بودن دمای عملیاتی و فشار مضاعف ناشی از فشردگی قطعات داخلی است. این شرایط باعث تجزیه تدریجی ساختار روغن شده و در صورت عدم تعویض به‌موقع، می‌تواند منجر به سایش یا از بین رفتن چرخ‌دنده‌ها شود. به همین دلیل، در خودروهای اتومات، تعویض روغن واسکازین باید در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری انجام شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که در برخی موارد، می‌توان از روغن مخصوص گیربکس اتوماتیک برای مدل‌های دستی استفاده کرد، اما بالعکس این امکان وجود ندارد. دلیل آن هم عملکرد متفاوت این روغن‌ها در برابر گرما و فشار است. روغن دنده اتوماتیک دارای ترکیباتی مقاوم در برابر حرارت بالا و اصطکاک شدید بوده و توانایی بیشتری در حفظ پایداری خود تحت شرایط سخت دارد.
بازه زمانی مناسب برای تعویض روغن واسکازین
دوره‌های تعویض روغن جعبه‌دنده بسته به نوع سیستم انتقال قدرت خودرو متفاوت هستند. این زمان‌بندی باید بر اساس نوع خودرو، نحوه استفاده، و توصیه کارشناسان تنظیم شود.
مدت زمان تعویض روغن در گیربکس‌های دستی
براساس تجربیات مکانیک‌ها و متخصصین حوزه خودرو، میزان کارکرد بین ۵۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ کیلومتر، محدوده‌ای مناسب برای تعویض روغن واسکازین در سیستم‌های دنده‌ای دستی در نظر گرفته می‌شود. البته این بازه ممکن است بسته به شرایط رانندگی، اقلیم و نحوه نگهداری خودرو، تغییر کند. به‌علاوه، اگر وسیله نقلیه برای مدت چند ماه (مثلاً بین ۳ تا ۵ ماه) به حالت خاموش باقی مانده باشد، حتی بدون پیمایش، نیاز به تعویض روغن گیربکس وجود دارد.
دوره تعویض روغن در خودروهای دنده اتوماتیک
بر اساس پیشنهادات فنی تعمیرکاران باتجربه، روغن گیربکس در خودروهای اتومات باید هر ۱۰۰٬۰۰۰ تا ۱۵۰٬۰۰۰ کیلومتر مورد بازبینی و در صورت نیاز، جایگزین گردد. شاید این موضوع سؤال‌برانگیز باشد که با وجود تولید گرمای بالا و فشار بیشتر در گیربکس‌های اتومات، چرا فاصله تعویض آن نسبت به مدل دستی بیشتر است؟
پاسخ در ویژگی‌های ساختاری روغن‌های مخصوص اتوماتیک نهفته است؛ این روغن‌ها دارای گرانروی (ویسکوزیته) دقیقی هستند که برای سیستم‌های اتومات طراحی شده‌اند و توانایی بالایی در حفظ روانکاری و کنترل دما در بازه‌های طولانی‌مدت دارند. به همین دلیل، عملکرد این روغن‌ها در شرایط سخت کاری همچنان پایدار می‌ماند و نیاز کمتری به تعویض دارند.
هزینه‌های روغن گیربکس
روغن گیربکس به دلیل افزایش تقاضا برای خودروهای با عملکرد بالا و آگاهی فزاینده از اهمیت نگهداری صحیح سیستم انتقال قدرت، شاهد رشد چشمگیری در بازار بوده است. پیشرفت‌های فناوری، مانند ظهور خودروهای هیبریدی و الکتریکی، فرصت‌های جدیدی را در این صنعت ایجاد کرده است. این خودروها به روغن‌های تخصصی نیاز دارند که بتوانند در برابر دماهای بالا و فشارهای سنگین مقاومت کنند.
افزایش محبوبیت گیربکس‌های اتوماتیک، که نیازمند روغن‌های باکیفیت‌تر هستند، و گسترش استفاده از روغن‌های مصنوعی، که عمر طولانی‌تر و عملکرد بهتری ارائه می‌دهند، از عوامل اصلی رشد این بازار هستند. همچنین، خودروهای الکتریکی و هیبریدی به دلیل ویژگی‌های خاص پیشرانه‌های خود، مانند گشتاور بالا و عملکرد در سرعت‌های پایین، تقاضا برای روغن‌های گیربکس مقاوم را افزایش داده‌اند.
در سال‌های اخیر، استفاده از روغن‌های گیربکس پیشرفته که حفاظت و کارایی بهتری ارائه می‌دهند، رو به افزایش بوده است. علاوه بر این، روغن‌هایی با فواصل تعویض طولانی‌تر، هزینه‌های نگهداری و زمان توقف خودرو را کاهش داده‌اند. همچنین، گرایش به استفاده از روغن‌های سازگار با محیط زیست، که تأثیر کمتری بر طبیعت دارند، در بازار مشاهده می‌شود.
کلام پایانی ، نقش روغن گیربکس در صنعت خودرو
صنعت خودروسازی به‌طور مداوم در تلاش است تا بهره‌وری سوخت را بهبود بخشیده و آلایندگی را کاهش دهد. روغن‌های گیربکس با کاهش اصطکاک و فرسودگی در اجزای سیستم انتقال، به بهینه‌سازی مصرف سوخت کمک می‌کنند. با افزایش نگرانی‌ها درباره آلودگی محیط زیست و هزینه‌های بالای سوخت، تقاضا برای خودروهای کم‌مصرف به‌سرعت در حال رشد است. برای آگاهی از قیمت روغن گیربکس، می‌توانید از منابع آنلاین یا بازارهای محلی استعلام کنید.
