روغن‌های صنعتی از اجزای مهم در عملکرد بهینه ماشین‌آلات و تجهیزات در صنایع مختلف هستند. این سیالات تخصصی با کاهش اصطکاک، محافظت از قطعات در برابر سایش، انتقال حرارت و افزایش طول عمر دستگاه‌ها، نقش مهمی در بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی ایفا می‌کنند. روغن‌های صنعتی بر اساس پایه ساخت (طبیعی، معدنی و مصنوعی) و کاربردهای خاص (مانند هیدرولیک، دنده، توربین و غیره) به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و مزایای منحصربه‌فردی دارند. انتخاب روغن مناسب با توجه به نوع تجهیزات، شرایط کاری و الزامات زیست‌محیطی، تأثیر مستقیمی بر عملکرد و دوام ماشین‌آلات دارد. برای بررسی دقیق تر انواع روغن صنعتی باما همراه باشید.
همه چیز درباره روغن صنعتی و تاریخچه پیدایش آن
روغن صنعتی که با عنوان روانکار نیز شناخته می‌شود، ماده‌ای است که برای کاهش اصطکاک میان سطوح متحرک به کار می‌رود و در عین حال وظایفی چون انتقال نیرو، جابه‌جایی ذرات ناخالص و تنظیم دمای قطعات را در سیستم‌های صنعتی برعهده دارد.روانکارهای صنعتی یا روغن صنعتی با توجه به دمای کاری و میزان گرانروی در ایزو گریدهایی مانند 15 تا 1000 طبقه‌بندی می‌شوند که با افزایش عدد گرید، ویسکوزیته نیز افزایش می‌یابد.
پیش از کشف نفت در سال 1883، روانکاری ماشین‌آلات با استفاده از روغن‌های حیوانی و گیاهی انجام می‌شد که به دلیل فسادپذیری و دوام پایین، کارایی محدودی داشتند؛ اما با استخراج نفت، روغن‌های صنعتی به‌عنوان یکی از فرآورده‌های آن تولید شدند و با پیشرفت فناوری، کیفیت و مقاومت آن‌ها در برابر حرارت و فشار افزایش یافت، به طوری که امروزه نقش مهمی در کاهش سایش و افزایش عمر مفید تجهیزات صنعتی ایفا می‌کنند.
ویژگی‌های فنی روغن‌های صنعتی
روغن‌های صنعتی برای عملکرد مناسب در ماشین‌آلات و تجهیزات، باید دارای خصوصیات فنی مشخصی باشند. برخی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها عبارتند از:
- گرانروی (ویسکوزیته):
گرانروی به میزان مقاومت روغن در برابر جاری شدن گفته می‌شود. شاخص گرانروی (VI) بیانگر میزان پایداری روغن در مواجهه با تغییرات دمایی است. هرچه این شاخص بالاتر باشد، روغن در شرایط دمایی مختلف چه در گرمای زیاد و چه در سرمای شدید خواص خود را بهتر حفظ می‌کند و عملکرد یکنواخت‌تری دارد.
- نقطه ریزش:
نقطه ریزش به پایین‌ترین دمایی گفته می‌شود که روغن همچنان قادر به جاری شدن است. این ویژگی به‌ویژه در شرایط آب‌و‌هوایی سرد اهمیت دارد، زیرا تضمین می‌کند که روغن در دماهای زیر صفر هم بتواند در تجهیزات گردش یافته و عملیات روانکاری را به‌درستی انجام دهد.
- نقطه اشتعال:
دمایی که در آن مخلوط بخار روغن با هوا به‌وسیله یک منبع جرقه شعله‌ور می‌شود، به‌عنوان نقطه اشتعال شناخته می‌شود. این مشخصه برای ارزیابی خطرات ایمنی مانند آتش‌سوزی یا انفجار، به‌ویژه هنگام انبارداری یا حمل روغن، اهمیت زیادی دارد و در برنامه‌ریزی ایمن‌سازی نقش دارد.
دسته‌بندی انواع روغن‌های صنعتی
روغن‌های صنعتی مایع را می‌توان به طور کلی در سه گروه اصلی طبقه‌بندی کرد که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند:
روغن‌های پایه طبیعی:
این دسته از روغن‌ها منشأ گیاهی یا حیوانی دارند و از منابعی مانند دانه‌های روغنی (مانند کلزا) یا چربی‌های حیوانی به‌دست می‌آیند. روغن‌هایی نظیر کرچک نمونه‌ای از این گروه هستند. هرچند که در گذشته این روغن‌ها کاربرد بیشتری داشتند، اما به دلیل ضعف در برابر حرارت بالا و تمایل به اکسید شدن، امروزه در صنعت مدرن کاربرد چندانی ندارند و جای خود را به ترکیبات پایدارتر داده‌اند.
روغن‌های معدنی:
این نوع روغن‌ها از پالایش نفت خام تولید می‌شوند و رایج‌ترین نوع روغن صنعتی محسوب می‌شوند. با این حال، به دلیل حساسیت بالا نسبت به نوسانات دمایی، عملکرد آن‌ها در شرایط مختلف ممکن است متغیر باشد. گرانروی این روغن‌ها حدود 120 است و محدوده نقطه ریزش آن‌ها از منفی 6 تا منفی 60 درجه سانتی‌گراد متغیر است. از سوی دیگر، این روغن‌ها نقطه اشتعال پایینی دارند و در برابر آتش مقاومت کمتری از خود نشان می‌دهند. همچنین وجود ناخالصی‌هایی مانند ترکیبات گوگرد، فسفر و نیتروژن در آن‌ها، باعث ته‌نشینی، ایجاد لجن و آسیب‌های زیست‌محیطی می‌شود.
روغن‌های سنتزی (مصنوعی):
روغن‌های مصنوعی در آزمایشگاه و از طریق فرآیندهای شیمیایی خاص تولید می‌شوند تا ویژگی‌هایی بهتر و پایدارتر نسبت به روغن‌های معدنی داشته باشند. این محصولات از نظر ترکیب شیمیایی بسیار خالص‌تر هستند، شاخص گرانروی بالاتری دارند و در برابر دمای زیاد مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند. دمای نقطه ریزش در این روغن‌ها می‌تواند بین منفی 18 تا منفی 74 درجه سانتی‌گراد باشد، و نقطه اشتعال آن‌ها نیز در سطح بالایی قرار دارد؛ به‌طوری‌که به‌سختی قابل اشتعال هستند. به همین دلیل، در صنایع پیشرفته کاربرد فراوانی دارند.
انواع روغن‌های صنعتی بر اساس کاربرد
روغن‌های صنعتی بر اساس نوع عملکرد و کاربرد در دسته‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند:
1. روغن هیدرولیک
روغن هیدرولیک برای انتقال قدرت، روانکاری و خنک‌کنندگی در سیستم‌های هیدرولیکی استفاده می‌شود و ویژگی اصلی آن خلوص بالا و پایداری اکسیداسیون است. این روغن‌ها در سیستم‌های هیدرولیکی صنایع خودروسازی، ساخت و ساز و معدن کاربرد دارند و همچنین در پمپ‌ها و هیدروموتورها استفاده می‌شوند. علاوه بر این، از روغن هیدرولیک برای جلوگیری از زنگ‌زدگی و خوردگی قطعات نیز بهره‌برداری می‌شود.
2. روغن دنده صنعتی
روغن دنده صنعتی برای کاهش فشار و اصطکاک در جعبه‌دنده‌ها طراحی شده و معمولاً ویسکوزیته بالایی دارد. این روغن‌ها در صنایع فولاد، سیمان و لاستیک کاربرد دارند و در گیربکس‌های صنعتی نیروگاه‌ها و کارخانجات تولیدی استفاده می‌شوند.
3. روغن توربین
روغن توربین با خاصیت روانکاری یاتاقان‌ها و چرخ‌دنده‌های توربین‌های بخاری، آبی و گازی، نقش مهمی در حفظ عملکرد این دستگاه‌ها دارند. این روغن‌ها علاوه بر روانکاری، قابلیت خنک‌کنندگی و جداسازی آب را نیز دارند. به همین دلیل، در نیروگاه‌های برق، پالایشگاه‌ها و توربین‌های صنعتی پتروشیمی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
4. روغن انتقال حرارت
روغن انتقال حرارت که معمولاً ویسکوزیته پایین و مقاومت حرارتی بالایی دارد، برای انتقال حرارت و خنک‌سازی در فرآیندهای صنعتی کاربرد دارد. این روغن‌ها در سیستم‌های گرمایش و سرمایش صنایع شیمیایی، فرآیندهای کوئینچینگ (سرد کردن سریع) در عملیات حرارتی، و همچنین در نیروگاه‌ها و صنایع تولید گرما به کار می‌روند.
5. روغن کمپرسور
روغن کمپرسور برای جلوگیری از فرسایش و خوردگی در کمپرسورهای تحت فشار و دمای متغیر استفاده می‌شود و در انواع کمپرسورهای هوا مانند مارپیچی، تیغه‌ای و روتاری، همچنین در کمپرسورهای گاز صنایع پتروشیمی کاربرد دارد.
6. روغن ترانسفورماتور
روغن ترانسفورماتور به عنوان عایق الکتریکی و خنک‌کننده در ترانسفورماتورها استفاده می‌شود و از اتصال کوتاه و آسیب حرارتی جلوگیری می‌کند؛ این روغن‌ها در ترانسفورماتورهای برق صنعت برق و همچنین سیستم‌های الکتریکی حساس کاربرد دارند.
7. روغن‌های نساجی
روغن‌های نساجی با هدف کاهش الکتریسیته ساکن و کاهش اصطکاک در ماشین‌آلات نساجی تولید شده‌اند و از ویژگی مهمی مانند قابلیت شستشو با آب برخوردارند. این روغن‌ها در دستگاه‌هایی مانند ماشین‌های گردباف، دوخت اتوماتیک و کشش الیاف به کار می‌روند و به حفظ کیفیت منسوجات بدون ایجاد لک کمک می‌کنند.
8. روغن‌های برشی و حل‌شونده
روغن‌های برشی و حل‌شونده که برای عملیات ماشین‌کاری مانند تراشکاری، فرزکاری و سوراخ‌کاری به کار می‌روند، نقش مهمی در خنک‌کردن و روانکاری ابزارها ایفا می‌کنند. این روغن‌ها به ویژه در صنایع فلزکاری و ماشین‌کاری کاربرد دارند و با کاهش دما، باعث افزایش دوام و عمر مفید ابزارهای برش می‌شوند.
9. گریس‌های صنعتی
گریس‌های صنعتی که از ترکیب روغن‌های صنعتی با غلیظ‌کننده‌ها ساخته می‌شوند، به‌عنوان ماده‌ای نیمه‌جامد یا جامد در شرایط دمایی بالا و فشار زیاد عملکرد قابل‌اعتمادی دارند. این محصولات به‌ویژه برای روانکاری یاتاقان‌ها و قطعات متحرک ماشین‌آلات سنگین کاربرد دارند و در صنایع دریایی و کشتیرانی نیز برای محافظت از تجهیزات در برابر رطوبت به‌کار گرفته می‌شوند.
اهمیت انتخاب روغن مناسب
انتخاب روغن صنعتی مناسب به عواملی مانند دمای کاری، نوع تجهیزات، فشار و سرعت دستگاه بستگی دارد. استفاده از روغن نامناسب می‌تواند منجر به افزایش اصطکاک، سایش، گرمای بیش از حد و کاهش عمر مفید دستگاه شود. همچنین، روغن‌های باکیفیت و سازگار با محیط زیست می‌توانند هزینه‌های تعمیر و نگهداری را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهند.
نگهداری و بازیافت روغن‌های صنعتی
نگهداری صحیح روغن‌های صنعتی، از جمله ذخیره‌سازی در محیط خشک و خنک و دور از آلودگی، برای حفظ خواص آن‌ها ضروری است. همچنین، بازیافت و تصفیه مجدد روغن‌های استفاده‌شده می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و اثرات زیست‌محیطی را به حداقل برساند. فرآیند بازیافت شامل جداسازی ناخالصی‌ها و افزودن مواد شیمیایی برای بازیابی خواص اولیه روغن است که در بسیاری از صنایع رایج است.
جمع بندی
روغن‌های صنعتی انواع مختلفی دارند که هرکدام با توجه به پایه ساخت و کاربرد خاص خود در صنایع مختلف به کار می‌روند. این روغن‌ها با کاهش اصطکاک، محافظت از قطعات و انتقال حرارت، عملکرد بهینه و دوام بیشتر ماشین‌آلات را تضمین می‌کنند. از روغن‌های پایه طبیعی گرفته تا معدنی و مصنوعی، هر دسته ویژگی‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد که انتخاب درست آن‌ها وابسته به نوع تجهیزات و شرایط کاری است.
همچنین اهمیت نگهداری صحیح و بازیافت روغن‌ها برای حفظ کیفیت و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی قابل توجه است. انتخاب و استفاده بهینه از روغن‌های صنعتی، کلید افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی در صنایع مختلف محسوب می‌شود.
